Szkoły doktorskie w Polsce rozpoczęły swoją działalność w roku akademickim 2019/2020, wprowadzając nową jakość w procesie kształcenia doktorantów. Ta znacząca zmiana nastąpiła na podstawie ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce [1]. Nowy model zastąpił wcześniejsze studia doktoranckie, które borykały się z licznymi problemami strukturalnymi i organizacyjnymi. Przyjrzyjmy się bliżej historii kształcenia doktorantów oraz temu, jak szkoły doktorskie zmieniły krajobraz edukacji przyszłych naukowców.
Od studiów doktoranckich do szkół doktorskich – przełom w kształceniu naukowców
Przed wprowadzeniem szkół doktorskich w Polsce funkcjonował system studiów trzeciego stopnia, który charakteryzował się masowością kształcenia bez odpowiedniego zaplecza wsparcia. Doktoranci często pozostawali bez realnego wsparcia naukowego, szczególnie w naukach humanistycznych i społecznych, gdzie dostęp do środków na badania był bardzo ograniczony [2]. Problem ten dotykał wielu młodych badaczy, hamując ich rozwój naukowy i możliwości prowadzenia zaawansowanych badań.
Sytuacja ta wymagała gruntownej reformy, która nadeszła wraz z ustawą z 2018 roku. Głównym celem wprowadzenia szkół doktorskich było stworzenie zorganizowanych form kształcenia, które zapewniałyby optymalne warunki do prowadzenia badań naukowych na najwyższym poziomie [3]. Zmiana ta miała kluczowe znaczenie dla przyszłości polskiej nauki i rozwoju kadry badawczej.
Wcześniejszy model studiów doktoranckich nie zapewniał wystarczającego wsparcia instytucjonalnego, co przekładało się na niską efektywność kształcenia i niewielki odsetek ukończonych przewodów doktorskich. Szkoły doktorskie zostały zaprojektowane jako remedium na te problemy, wprowadzając systematyczne i zorganizowane podejście do rozwoju młodych naukowców [1][2].
Koncepcja i główne założenia szkół doktorskich
Szkoły doktorskie opierają się na kilku kluczowych założeniach, które diametralnie zmieniły podejście do kształcenia przyszłych naukowców. Podstawowym elementem jest zapewnienie autonomii badawczej doktorantom oraz stworzenie środowiska sprzyjającego rozwojowi kompetencji naukowych i badawczych [2][3].
W przeciwieństwie do wcześniejszego modelu, szkoły doktorskie kładą nacisk na indywidualne podejście do każdego doktoranta, uwzględniając specyfikę jego badań i potrzeby rozwojowe. Takie podejście ma na celu nie tylko zwiększenie jakości prac doktorskich, ale również budowanie reputacji i prestiżu uczelni prowadzących te szkoły [3].
Istotnym elementem nowego systemu jest także kompleksowe wsparcie finansowe w postaci systemu stypendialnego, który umożliwia doktorantom skupienie się na pracy naukowej bez konieczności poszukiwania dodatkowych źródeł utrzymania. Ten aspekt reformy był szczególnie ważny w kontekście wcześniejszych problemów z finansowaniem badań doktorantów, zwłaszcza w dziedzinach humanistycznych [1][3].
Globalny kontekst powstania szkół doktorskich
Wprowadzenie szkół doktorskich w Polsce nie było odosobnionym zjawiskiem, ale częścią globalnej tendencji do reformowania systemu kształcenia doktorantów. W latach 1998-2008 liczba nadawanych stopni doktora na świecie wzrosła o imponujące 40%, co wywołało dyskusje o możliwym kryzysie jakości kształcenia doktorantów [3].
Ten gwałtowny wzrost liczby doktoratów nie zawsze szedł w parze z odpowiednim poziomem jakości i wsparcia badawczego. W wielu krajach obserwowano zjawisko „produkcji” nadmiernej liczby doktoratów bez zapewnienia adekwatnych warunków do prowadzenia badań i rozwoju naukowego [3]. Polska reforma wpisywała się więc w szerszy nurt zmian mających na celu podniesienie jakości kształcenia doktorantów.
Warto zauważyć, że kryzys w kształceniu doktorantów dotykał różnych dziedzin nauki w niejednakowym stopniu. Szczególnie nauki humanistyczne i społeczne borykały się z problemem niedofinansowania i braku odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego [2]. Szkoły doktorskie miały za zadanie zniwelować te różnice i zapewnić równe szanse rozwoju naukowego niezależnie od dziedziny badań.
Proces kształcenia w szkołach doktorskich
Szkoły doktorskie wprowadziły kompleksowy model kształcenia, który wykracza daleko poza wcześniejsze podejście do studiów doktoranckich. Proces ten obejmuje nie tylko prowadzenie indywidualnych badań, ale również uczestnictwo w specjalistycznych kursach i seminariach, które wzmacniają kompetencje naukowe i dydaktyczne doktorantów [3].
Kluczowym elementem tego modelu jest ścisła współpraca z promotorem, który pełni rolę mentora i przewodnika w procesie badawczym. Szkoły doktorskie kładą duży nacisk na jakość tej relacji, co ma bezpośrednie przełożenie na efektywność procesu badawczego i końcową jakość pracy doktorskiej [1][3].
Istotną zmianą jest także dostęp do infrastruktury badawczej, który w ramach szkół doktorskich został znacząco rozszerzony. Doktoranci otrzymują nie tylko dostęp do nowoczesnych laboratoriów i sprzętu, ale również do baz danych, bibliotek i innych zasobów niezbędnych do prowadzenia badań na światowym poziomie [3].
Wpływ szkół doktorskich na polską naukę
Wprowadzenie szkół doktorskich w roku akademickim 2019/2020 stanowiło przełomowy moment dla polskiej nauki [1]. Reforma ta dała szansę na poprawę sytuacji szczególnie w naukach humanistycznych, gdzie wcześniej brakowało wsparcia i środków [2].
Dzięki nowym rozwiązaniom systemowym, doktoranci zyskali lepsze warunki do prowadzenia badań, co przekłada się na wyższą jakość prac doktorskich i publikacji naukowych. Szkoły doktorskie przyczyniają się również do zwiększenia umiędzynarodowienia polskiej nauki poprzez współpracę z zagranicznymi ośrodkami badawczymi i wymianę doświadczeń [3].
Warto podkreślić, że szkoły doktorskie pełnią także istotną funkcję w budowaniu prestiżu uczelni, które je prowadzą. Wysoka jakość kształcenia doktorantów przekłada się na lepszą pozycję w rankingach międzynarodowych i zwiększa atrakcyjność polskich uczelni dla zagranicznych studentów i badaczy [3].
Wyzwania stojące przed szkołami doktorskimi
Mimo niewątpliwych zalet nowego systemu, szkoły doktorskie stoją przed licznymi wyzwaniami. Jednym z nich jest konieczność ciągłego dostosowywania programów kształcenia do zmieniających się potrzeb rynku pracy i wyzwań współczesnej nauki [3].
Innym istotnym wyzwaniem jest zapewnienie odpowiedniego finansowania badań doktorantów, szczególnie w dziedzinach, które wymagają kosztownej infrastruktury badawczej. Mimo wprowadzenia systemu stypendialnego, poziom finansowania nauki w Polsce wciąż odbiega od standardów zachodnioeuropejskich [2][3].
Ważnym aspektem jest również kwestia interdyscyplinarności badań, która staje się coraz ważniejsza we współczesnej nauce. Szkoły doktorskie muszą znaleźć sposób na wspieranie projektów wykraczających poza tradycyjne granice dyscyplin naukowych, co wymaga nowego podejścia do organizacji procesu kształcenia [3].
Przyszłość kształcenia doktorantów w Polsce
Szkoły doktorskie to stosunkowo nowe rozwiązanie w polskim systemie szkolnictwa wyższego, które wciąż ewoluuje i dostosowuje się do zmieniających się warunków. Ich przyszłość będzie zależeć od wielu czynników, w tym od poziomu finansowania nauki, polityki naukowej państwa oraz globalnych trendów w kształceniu doktorantów [1][3].
Jednym z kluczowych wyzwań będzie znalezienie równowagi między masowością kształcenia a jego jakością. Szkoły doktorskie zostały stworzone jako odpowiedź na problem nadmiernej liczby doktorantów bez odpowiedniego wsparcia badawczego, jednak utrzymanie wysokiej jakości kształcenia wymaga stałego monitorowania i doskonalenia systemu [3].
Innym istotnym aspektem będzie zwiększenie umiędzynarodowienia polskich szkół doktorskich poprzez przyciąganie zagranicznych doktorantów i promotorów. Taka wymiana doświadczeń i perspektyw może znacząco wzbogacić polski system kształcenia doktorantów i przyczynić się do podniesienia jego jakości [3].
Podsumowanie
Szkoły doktorskie w Polsce funkcjonują od roku akademickiego 2019/2020, wprowadzając nową jakość w procesie kształcenia przyszłych naukowców [1]. Ta reforma stanowiła odpowiedź na problemy wcześniejszego systemu studiów doktoranckich, który nie zapewniał odpowiedniego wsparcia i warunków do prowadzenia badań naukowych [2].
Nowy model kształcenia opiera się na zapewnieniu autonomii badawczej doktorantom, stworzeniu sprzyjającego środowiska do rozwoju naukowego oraz kompleksowym wsparciu finansowym i merytorycznym [3]. Szkoły doktorskie mają za zadanie nie tylko podniesienie jakości kształcenia doktorantów, ale również zwiększenie prestiżu polskich uczelni na arenie międzynarodowej [3].
Mimo krótkiego okresu funkcjonowania, szkoły doktorskie już teraz przyczyniają się do poprawy sytuacji doktorantów, szczególnie w naukach humanistycznych i społecznych, które wcześniej borykały się z problemem niedofinansowania i braku wsparcia instytucjonalnego [2]. Przyszłość tego rozwiązania będzie zależeć od wielu czynników, w tym od poziomu finansowania nauki i umiejętności dostosowania się do zmieniających się wyzwań współczesnego świata [3].
Źródła:
[1] https://www.gov.pl/web/edukacja/doktoranci-i-szkoly-doktorskie
[2] https://krytykapolityczna.pl/kraj/poslajko-korzeniowska-w-obronie-szkol-doktorskich/
[3] https://rgnisw.nauka.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/Szkoly-doktorskie-RGNiSW-2022-final.pdf
Program Bell to dynamiczny portal edukacyjny, który łączy pasję do języków obcych z wszechstronnym rozwojem osobistym. Tworzymy wartościowe treści w sześciu kluczowych obszarach: językach obcych, edukacji, karierze i biznesie, rozwoju osobistym, podróżach i kulturze oraz poradach praktycznych. Nasze motto „Rozbrzmiewamy w wielu językach” odzwierciedla naszą misję tworzenia przestrzeni, gdzie wiedza i rozwój spotykają się z międzykulturowym dialogiem.