Kto może robić doktorat – wymagania i ścieżki kariery naukowej

Kto może robić doktorat – wymagania i ścieżki kariery naukowej

Doktorat to uznany stopień naukowy, dostępny dla osób, które spełniają określone wymagania formalne i uzyskały odpowiednie kompetencje badawcze. W polskim systemie prawnym tylko kandydaci, którzy legitymują się dyplomem ukończenia studiów wyższych (magisterskich lub równoważnych), mogą podjąć starania o uzyskanie tego stopnia. W niniejszym artykule omówiono szczegółowo, kto może robić doktorat, jakie są wymogi i ścieżki kariery naukowej oraz czym różnią się poszczególne modele kształcenia doktorantów.

Wymagania formalne – kto może zostać doktorantem?

Doktorat może realizować osoba, która spełnia jeden z wymienionych warunków: jest doktorantem szkoły doktorskiej, nauczycielem akademickim nieposiadającym jeszcze stopnia doktora lub posiada stopień doktora nadany nie wcześniej niż 7 lat temu i jest zatrudniona w uczelni, instytucie badawczym albo Polskiej Akademii Nauk [1]. Kluczowe pozostaje ukończenie studiów II stopnia lub jednolitych magisterskich oraz złożenie wymaganych dokumentów, takich jak projekt badawczy, kwestionariusz osiągnięć, dyplom ukończenia studiów oraz oświadczenie promotora [2].

Aby formalnie rozpocząć kształcenie w ramach doktoratu, kandydat musi przedstawić komplet dokumentów. Przepisy przewidują także konieczność udokumentowania średniej ocen ze studiów, jeśli nie jest ona uwzględniona w suplemencie [2]. Pozytywne przejście procesu rekrutacyjnego otwiera drogę do uzyskania statusu doktoranta.

Proces rekrutacji do szkoły doktorskiej

Proces rekrutacji do szkół doktorskich obejmuje kilka etapów. Kandydat składa aplikację z kwestionariuszem osiągnięć, propozycją badawczą, potwierdzeniem współpracy z promotorem i dokumentami ukończenia studiów [2]. Następnie odbywa się rozmowa kwalifikacyjna, która weryfikuje motywację oraz zrozumienie tematu badawczego [3].

Od 2024 roku szkoły doktorskie prowadzą również listę rezerwową kandydatów, pozwalającą na uzupełnianie wolnych miejsc, co zwiększa szanse dostania się dla nowych osób [3]. Ocena dorobku kandydata jest integralną częścią tego procesu.

Jak wygląda ścieżka kariery naukowej doktoranta?

Program doktorancki w szkole doktorskiej obejmuje szereg elementów: udział w zajęciach dydaktycznych, realizację projektu badawczego, udział w seminariach oraz ścisłą współpracę z promotorem. W trakcie trwania programu doktorant zobligowany jest do prowadzenia badań naukowych, publikowania wyników (co najmniej jeden artykuł naukowy lub monografia, albo rozdział w monografii), a także przygotowania i skutecznej obrony rozprawy doktorskiej [1].

Aktualne przepisy (obowiązujące od 2019 r.) wymuszają wykazanie się dorobkiem naukowym w postaci co najmniej jednej publikacji naukowej lub porównywalnej pracy naukowej przed uzyskaniem stopnia doktora [1].

Tradycyjny doktorat a doktorat wdrożeniowy

W polskich uczelniach funkcjonują dwa podstawowe typy doktoratów: tradycyjny i wdrożeniowy. W modelu tradycyjnym doktorant realizuje program przewidziany przez szkołę doktorską i koncentruje się na badaniach naukowych w ramach uczelni lub instytutu.

Alternatywą jest doktorat wdrożeniowy, gdzie doktorant zostaje zatrudniony na pełny etat przez przedsiębiorcę i równocześnie odbywa program naukowy w szkole doktorskiej. Taki program trwa 4 lata, łącząc badania akademickie z praktycznym zastosowaniem w firmie. Dzięki temu ścieżka kariery umożliwia jednoczesny rozwój naukowy i zawodowy oraz realizację badań ukierunkowanych na konkretne potrzeby rynkowe [3].

Publikacje i dorobek naukowy – podstawa uzyskania stopnia doktora

Uzyskanie stopnia doktora wymaga nie tylko poprawnego ukończenia programu, lecz również udokumentowanego dorobku naukowego. W aktualnym stanie prawnym wystarczy zaprezentowanie jednego artykułu naukowego lub monografii, ewentualnie rozdziału w monografii, aby spełnić formalne kryteria niezbędne do dopuszczenia do obrony pracy doktorskiej [1].

Przepisy dotyczące wymogów publikacyjnych po 2019 roku znacznie uprościły procedurę, koncentrując się na jakości, a nie ilości publikacji. Dzięki temu szerokie grono młodych naukowców może koncentrować się na pracy badawczej i oryginalności dokonań [1].

Zatrudnienie doktoranta i czas na uzyskanie stopnia

Według obowiązujących zasad, osoba posiadająca stopień doktora może być zatrudniona na uczelni, w instytucie badawczym lub PAN maksymalnie przez 7 lat od uzyskania tytułu doktora [1]. Program doktoratu wdrożeniowego trwa 4 lata, co pozwala na pogodzenie pracy naukowej z obowiązkami zawodowymi [3].

Mechanizm ten umożliwia młodym pracownikom naukowym oraz doktorantom rozwój zarówno w strukturze akademickiej, jak i w sektorze prywatnym, korzystając z elastycznych form zatrudnienia związanych z realizowanym projektem badawczym.

Podsumowanie

Doktorat w polskich warunkach to ścieżka wymagająca formalnej kwalifikacji, spełnienia wymogów dokumentacyjnych i naukowych, a także aktywnego udziału w życiu badawczym i dydaktycznym. Obecnie istnieje możliwość wyboru pomiędzy klasycznym, akademickim doktoratem a ścieżką wdrożeniową, co otwiera perspektywy także dla osób nastawionych na karierę poza środowiskiem naukowym. Podstawą zdobycia stopnia doktora jest publikacja naukowa, obrona rozprawy oraz pozytywne zaliczenie całego programu kształcenia.

Źródła:

• [1] https://www.gov.pl/web/nauka/ksztalcenie-doktorantow
• [2] https://uwb.edu.pl/kandydat/szkoly-doktorskie/wymagane-dokumenty
• [3] https://sd.pw.edu.pl/Doktorat-wdrozeniowy2/Informacje-dla-kandydatow